ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΟΛΥ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

ΠΟΛΥ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΔΟΚΙΜΙΟ / Τα είδη / Αποδεικτικά δοκίμια ή δοκίμια πειθούς

Τα δοκίμια διακρίνονται σε:

I. Αποδεικτικά δοκίμια : δοκίμια απόδειξης μιας θέσης ή δοκίμια πειθούς.
II. Δοκίμια στοχασμού: δοκίμια ελεύθερου στοχασμού.

3.2.1 Αποδεικτικά δοκίμια ή δοκίμια πειθούς

Τα δοκίμια αυτά έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

Ø Ως προς το σκοπό- πρόθεση του δοκιμιογράφου:
Αποσκοπούν στα εξής: να αποδείξουν μια θέση, να πληροφορήσουν και να πείσουν.
Ειδικότερα, ο δοκιμιογράφος μπορεί να έχει ως στόχο:
• Να διερευνήσει απλώς ένα θέμα και να ενημερώσει εμπεριστατωμένα περί αυτού, χωρίς απαραίτητα να φτάσει σε μια λύση.
• Να προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα.
• Να παρουσιάσει τις απόψεις που υπάρχουν αναφορικά με ένα θέμα.
• Να επιχειρηματολογήσει για να υπερασπιστεί ή να αντικρούσει μια θέση, χωρίς να έχει ως κύριο σκοπό να πείσει τον αναγνώστη για την ορθότητα της δικής του άποψης.
• Να επιχειρηματολογήσει κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να πείσει για την ορθότητα της θέσης του (και κατ΄ επέκταση να πείσει τον αναγνώστη πως πρέπει να την ασπαστεί).
• Να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες αναφορικά με κάποιο θέμα.

ØΩς προς τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούν:
• Κατά βάση γίνεται επίκληση στη λογική και χρησιμοποιούν επιχειρήματα και τεκμήρια.
• Συνήθης είναι και η επίκληση στην αυθεντία (αναφορά σε ειδικούς επί του θέματος).

Ø Ως προς την οργάνωση/ δομή:
• Έχουν αυστηρή δομική διάρθρωση των τμημάτων και υποτμημάτων:
ü Πρόλογος-Κύριο Μέρος-Επίλογος.
ü Υποενότητες.
• Διέπονται από τις βασικές κειμενικές αρετές: σαφήνεια – ενότητα – συνοχή – αλληλουχία – συνεκτικότητα.
• Είναι καθαρά λογική η σύνδεση των νοημάτων.

Ø Ως προς τη σκοπιά-οπτική γωνία:
• Σκοπιά: ουδέτερη και αντικειμενική.
• Προσεγγίζουν τα πράγματα από μια εξωτερική οπτική γωνία με τη χρήση κυρίως του τρίτου προσώπου (μηδενική εστίαση).
• Η μηδενική αυτή εστίαση των πραγμάτων προσφέρει αντικειμενικότητα, αφού ο δοκιμιογράφος αποστασιοποιείται και προσπαθεί να ερμηνεύσει και να κρίνει αμερόληπτα τα πράγματα.
• Ο τύπος του αφηγητή είναι κατά βάση ετεροδιηγητικός· δε μετέχει στα γεγονότα· είναι παρατηρητής και πανεπόπτης.

Ø Ως προς τη γλώσσα:
• Χρησιμοποιούν την αναφορική λειτουργία της γλώσσας (δήλωση)· οι λέξεις, δηλαδή, και οι φράσεις διατηρούν την κυριολεκτική τους σημασία και αποδίδουν με ακρίβεια το νόημά τους μέσα στο ευρύτερο σημασιολογικό περιβάλλον που εντάσσονται.
• Απευθύνονται στη λογική λειτουργία του ανθρώπου.
• Δεν υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου…, είναι κατά κόρον πεζολογική γλώσσα.

Ø Ως προς το ύφος-τόνο:
Το ύφος τους μπορεί να είναι:
• Επίσημο, αυστηρό, σοβαρό, καθώς επίσης και μεστό και στιβαρό, όπως προσήκει σε κείμενα που στοχεύουν στο να αποδείξουν μια θέση και να πείσουν για την ορθότητά τους.
• Ενδέχεται να είναι και επιστημονικό.


Ø Ως προς την απεικόνιση της πραγματικότητας:
• Πιστή η απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός).
• Ο συγγραφέας δεν είναι ελεύθερος να ερμηνεύσει με όποιο τρόπο θέλει το θέμα.
• Πρέπει να έχει επαρκείς γνώσεις επί του θέματος και δεν μπορεί απλώς να φαντάζεται και να παρατηρεί.

Ø Ως προς το χαρακτήρα τους:
• Έχουν συνήθως κοινωνικό χαρακτήρα, αφού διαπραγματεύονται θέματα ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος και εν γένει απευθύνονται στο κοινωνικό σύνολο.
• Ενδέχεται να έχουν και διδακτικό χαρακτήρα (οπότε εντοπίζουμε τα σημεία όπου ο δοκιμιογράφος διδάσκει, συμβουλεύει, παραινεί).

 

ΔΟΚΙΜΙΟ / Τα είδη / Δοκίμια στοχασμού-στοχαστικά δοκίμια

Τα στοχαστικά δοκίμια έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

Ø Ως προς το σκοπό-πρόθεση του δοκιμιογράφου:
Βασικός σκοπός του δοκιμιογράφου είναι ο ελεύθερος στοχασμός. Ειδικότερα μπορεί να αποσκοπεί στα εξής:

• Να εκθέσει απλώς τις απόψεις του, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια πειθούς.
• Να περιδιαβαίνει ελεύθερα στο χώρο των ιδεών.
• Να τέρψει και να προκαλέσει αισθητική συγκίνηση («λογοτεχνική στρατηγική»).
• Ενδέχεται και να θέλει να διδάξει ή να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες απέναντι σε κάποιο θέμα, όπως βέβαια, μπορεί να συμβεί και με το αποδεικτικό δοκίμιο.

Ø Ως προς τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούν:
• Ο δοκιμιογράφος είναι ελεύθερος να προσεγγίσει και να ερμηνεύσει όπως θέλει το θέμα.
• Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι κυρίως: ο στοχασμός, η φαντασία, η παρατήρηση, η ρέμβη, η φιλοσοφική αναζήτηση, η εσωτερική αναδίφηση...
• Κατά βάση κάνει κυρίως επίκληση στο συναίσθημα.

Ø Ως προς την οργάνωση-δομή:
• Δεν έχουν αυστηρή αρχιτεκτονική δομή (χαλαρή - ελεύθερη οργάνωση).
• Η οργάνωση είναι κυρίως συνειρμική· κυριαρχεί η συνειρμική σύνδεση των νοημάτων.
• Η ανάπτυξη των σκέψεων είναι συχνά διαισθητική.

Ø Ως προς τη σκοπιά-οπτική γωνία:
• Σκοπιά: προσωπική και υποκειμενική.
• Προσεγγίζουν το θέμα από μια εσωτερική συνήθως οπτική γωνία με τη χρήση κυρίως του πρώτου προσώπου…Είναι, δηλαδή, εσωτερική η εστίαση των πραγμάτων.
• Η εσωτερική εστίαση προσδίδει:
ü Υποκειμενικότητα, λειτουργεί το προσωπικό φίλτρο του συγγραφέα..
ü Ζωντάνια, αμεσότητα…
• Ο τύπος του αφηγητή είναι συνήθως ομοδιηγητικός, μετέχει δηλαδή στα γεγονότα.
Σημείωση: Ενδέχεται, βέβαια, απλώς να στοχάζεται και να φιλοσοφεί μέσα στο πλαίσιο μιας υποκειμενικά βιωμένης και αναλυμένης πραγματικότητας. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να χρησιμοποιεί και άλλα πρόσωπα πέραν του α΄ ενικού ή και καθόλου το α΄ ενικό πρόσωπο· π.χ. να στοχάζεται στο πλαίσιο του τριτοπρόσωπου «ο άνθρωπος ή οι άνθρωποι».

Ø Ως προς τη γλώσσα:
• Χρησιμοποιούν κατά βάση την ποιητική λειτουργία της γλώσσας (συν-υποδήλωση). Οι λέξεις, δηλαδή, και οι φράσεις αποκτούν μεταφορική σημασία, χωρίς να αποκλείεται και η μικτή λειτουργία (ποιητική και αναφορική).
• Πρόκειται για μια γλώσσα που έχει συγκινησιακή λειτουργία, αφού ο συγγραφέας εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα που δημιουργούνται μέσα του αναφορικά με το θέμα.
• Είναι πλούσια σε σχήματα λόγου και τείνει να γίνει λογοτεχνική, παρεκκλίνοντας από την καθιερωμένη γλωσσική νόρμα.
• Τα πράγματα συχνά λειτουργούν ως «σύμβολα».

Ø Ως προς το ύφος-τόνο:
• Το ύφος είναι:
• Στοχαστικό, φιλοσοφικό…
• Ελεύθερο…
• Ζωντανό, γλαφυρό, παραστατικό…
• Συχνά λογοτεχνίζον…
• Ο τόνος μπορεί να είναι εξομολογητικός, λόγω της κυριαρχίας του α΄ ενικού προσώπου (όταν, βέβαια, αυτό υπάρχει).


Ø Ως προς την απεικόνιση της πραγματικότητας:
• Η απεικόνιση της πραγματικότητας είναι πιο υποκειμενική.

Ø Ως προς το χαρακτήρα των θεμάτων:
• Ο συγγραφέας έχει το περιθώριο να διαπραγματευθεί ελεύθερα όποιο θέμα επιθυμεί (και όπως επιθυμεί).
• Ενδέχεται να έχουν χαρακτήρα διδακτικό ή και αντιδιδακτικό.


Προσοχή: Ο μαθητής προσεχτικά οφείλει να ελέγχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά και να τα εντοπίζει μέσα στο εκάστοτε κείμενο. Αυτό σημαίνει:
• Μπορεί να μην εντοπίζονται στο σύνολό τους μέσα σε κάποιο κείμενο.
• Μπορεί να χρειάζονται αναπροσαρμογή για το κάθε κείμενο.
• Μπορεί ένα δοκίμιο να κινείται σε ένα «ενδιάμεσο» χώρο. Τότε ελέγχουμε κατά βάση ποια είναι η «κυρίαρχη» πρόθεση και σκοπιά του δοκιμιογράφου και το εντάσσουμε στην αντίστοιχη κατηγορία, υπό την έννοια ότι κινείται κατά βάση στο χώρο των…π.χ. αποδεικτικών δοκιμίων, ωστόσο δεν είναι ένα καθαρά αποδεικτικό δοκίμιο, αφού κάνει χρήση και ορισμένων «στρατηγικών» των στοχαστικών δοκιμίων, όπως…(π.χ. λογοτεχνικών στρατηγικών, όπως είναι τα σχήματα λόγου και ειδικότερα οι μεταφορές…, οι εικόνες…), μέσα από τις οποίες επιδιώκει…(π.χ. να καταστήσει το λόγο του πιο ζωντανό και άμεσο…).

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////